Hij is zittend president en nog jong genoeg voor een tweede termijn. Waarom zou links Frankrijk een primaire naar Amerikaans voorbeeld organiseren met deze troef in handen? Omdat François Hollande politiek ten dode opgeschreven lijkt. Na mijn blog over la primaire rondom het rechtse blok van oud-president Nicolas Sarkozy voor de Franse presidentsverkiezingen in mei 2017, zoom ik nu in op vraag of de Franse socialisten opnieuw een primaire organiseren voor het linkse blok: alles draait daarbij om de steeds meer afnemende overlevingskansen van Hollande.
Wat vooraf ging
Even het filmpje terugdraaien: na het vertrek van oud-minister-president Lionel Jospin uit de nationale politiek in 2002, ontbreekt het de Parti Socialiste (PS) aan een duidelijke leider. In 2007 drijft Ségolène Royal boven als presidentskandidaat, die het binnen de partij moeilijk heeft tegenover de linkse Martine Aubry, oud-minister van Sociale Zaken en geestelijk moeder van de 35-urige werkweek. Ségolène, moeder van de vier kinderen van Hollande en toen nog zijn levensgezellin, verliest van Sarkozy en er ontstaat weer een leiderschapstrijd tussen haar en Aubry: Aubry wint nipt maar betwist. Voor de verkiezingen van 2012 is wel een duidelijke favoriet in beeld, te weten Dominique Strauss-Kahn (DSK), maar aan die politieke droom eindigt in mei 2011 op een hotelkamer in New York. In deze omstandigheden en vanuit een oppositierol lijkt een voorverkiezing Amerikaanse stijl een uitkomst. In 2011 organiseert de PS les primaires citoyennes voor haar leden en andere linkse partijen. Hollande heeft dan al jaren intern campagne gevoerd: hij wordt uit zes kandidaten gekozen en verslaat Sarkozy.
De track record van François Hollande
Statistisch is Hollande de minst populaire president van de Vijfde Republiek. Vanaf eind 2012 heeft gemiddeld maar 15 tot 30% van de Fransen een positief beeld van hun staatshoofd. Er zijn kortstondige oplevingen in zijn populariteit na de terroristische aanslagen in januari en november 2015, maar die verdwijnen weer snel. De persoon Hollande spreekt immers weinig tot de verbeelding en lijkt zelfs voor zijn naasten een ondoorgrondelijke man. Op de breuk na met zijn vriendin Valérie Trierweiler, die met een nogal openhartig boek terugsloeg toen zij werd ingeruild voor de jonge actrice Julie Gayet, is er weinig spannends gebeurd. De kwalificatie “Jan-Peter Balkenende van Frankrijk” omschrijft de flegmatieke president het beste.
Zijn er geen successen? De koopkracht is enigszins op peil gebleven door gegoochel met belastingmaatregelen. Diplomatieke successen als de Klimaatconferentie in december 2015 of militaire interventies, waaronder in Mali, zijn weinig bepalend voor kiezers. De invoering van het homohuwelijk in 2013 straalt vooral af op oud-minister van Justitie Taubira en niet op -de nooit gehuwde- Hollande. Mede door de begrotingsregels van Brussel moest hij bezuinigen, waardoor Frankrijk gestaag richting de 3% norm voor het begrotingstekort kruipt. Werkgever zijn middels een fonds gestimuleerd te investeren. Het economisch herstel is er wel maar zeer fragiel. In de beeldvorming is Hollande steeds naar het politieke midden opgeschoven, wat met een vies woord liberaal heet in het Frans.
In 2016 lijkt de situatie hopelozer dan ooit. Daags na de terroristische aanslagen op 13 november 2015 kondigt Hollande een grondwetswijziging aan waarbij de Franse nationaliteit van een veroordeelde terrorist kan worden ingetrokken, in het geval de veroordeelde een tweede nationaliteit heeft. Door de emoties van het moment lijkt deze oude wens van rechts haalbaar, met grote steun onder de bevolking. Het wordt echter een enorm heet hangijzer in zijn eigen partij: minister van Justitie Taubira is tegenstander en stapt zelfs op. Links en rechts worden het maar niet eens over de wetsteksten, waardoor er voor Hollande niks anders opzit eind maart het voorstel in te trekken. Het gezichtsverlies is groot en zijn gezag aangetast.
Een andere nagel aan zijn politieke doodskist is de wet El Komhri, genoemd naar zijn jonge en onervaren minister van Arbeid, Myriam El Komhri. Dit wetsvoorstel omvat een pakket maatregelen om de arbeidswetgeving te versoepelen om bijvoorbeeld werknemers makkelijker te ontslaan indien een bedrijf in moeilijkheden raakt. Dit is luidruchtig ingefluisterd vanuit de Brusselse contreien. Al maanden houdt dit de gemoederen bezig: de rechten van werknemers worden aangetast, wat traditioneel zorgt voor de nodige manifestaties en stakingen in het land. Zelfs studenten roeren zich massaal, hoewel deze wetswijzigingen hen -nog niet- raken. Het versterkt het beeld van een socialistische president die niet om werknemers geeft, maar op schoot zit bij de bazen. En dan zijn er steeds weer die maandelijkse werkeloosheidcijfers die maar niet omlaag willen.
Is Hollande kandidaat?
Hollande heeft voor zijn tweede termijn zelf een voorwaarde gesteld. In juli 2015 zegt de president niet mee te doen indien de daling van de werkloosheid niet is ingezet in 2016, “dermate lang en zich herhalend dat het geloofwaardig is”. Deze formulering heeft hij afgelopen februari herhaald. De werkeloosheid is nog steeds onverminderd hoog: rond de 10%. De stijging is weliswaar al een tijdlang gestokt, maar van een structurele daling is geen sprake: de werkloosheid steeg zelfs weer in februari.
De komende maanden moet zich werkelijk een Wirtschafswunder van formaat voltrekken, wil het economisch beleid eindelijk vruchten afwerpen en de werkeloosheid structureel laten dalen. De kans is natuurlijk groot dat aan deze voorwaarde een andere interpretatie wordt gegeven en hij alsnog gewoon voor een tweede termijn opgaat. Even zien wat er dan ruwweg kan gebeuren:
Scenario 1: Hollande doet wel mee aan de presidentsverkiezingen
Indien Hollande toch kandidaat is, zal de gevestigde orde van de Parti Socialiste dat tandenknarsend accepteren en geen primaire houden. Geen van de huidige getrouwen, eerste minister Manuel Valls voorop, zal hem een dolk in de rug planten door zich kandidaat te stellen, ook niet als er een primaire wordt gehouden. Hij blijft waarschijnlijk op zijn handen zitten om de presidentsverkiezingen van 2022 af te wachten. Valls heeft zich in januari nog tegen een primaire uitgesproken en in april Hollande gesteund als de logische kandidaat voor links.
De grootste criticaster binnen de PS is Martine Aubry. Zij roerde zich in november met enkele gelijkgestemden en stelde de politiek van Hollande aan de kaak. Aubry is spreekbuis van de meer traditionele socialisten, die bescherming van rechten van werknemers hoog in het vaandel hebben staan, maar lijkt geen aanstalten te maken zich te kandideren. Andere kopstukken uit deze groep, zoals oud-ministers Hamon en Montebourg, kunnen de gok wagen maar hebben een onvoldoende basis in de partij. Wel of geen voorverkiezing: de socialisten komen met Hollande uit de bus en zullen een groot verlies incasseren, waarbij hij waarschijnlijk niet eens de tweede ronde haalt.
Scenario 2: Hollande doet niet mee aan de presidentsverkiezingen
Dan gaat er allereerst een grote zucht van verlichting door de linkse gelederen. De PS kan met goed fatsoen meedoen aan een primaire van links of zelf een voorverkiezing organiseren. Nadat de rechtse voorverkiezingen eind november 2016 zijn gehouden, kan links zijn kandidaat kiezen. Eigenlijk is er dan één winnaar die voor de hand ligt: Valls. De van oorsprong Spanjaard, bijgenaamd ‘de Sarkozy van links’ staat bekend als ambitieus, is een stevig debater, communicatief sterk en heeft ervaringen met verkiezingen. Hij zal echter vereenzelvigd worden met het beleid van Hollande, al is hij niet zo impopulair als zijn politieke baas. Hij staat als liberaal te boek en is hard op veiligheidsissues, wat hem weinig steun van de linkerflank oplevert. Er is overigens nog een populaire minister, de 38-jarige wonderboy Emmanuel Macron. Hij doet het goed op Economische Zaken, maar heeft een liberaal –dus te rechts- imago en geen campagne-ervaring. De voormalige bankier mist ook een duidelijke basis binnen de partij, waar Aubry dat bijvoorbeeld wel heeft.
Valls kan zich staande houden indien Sarkozy de rechtse kandidaat wordt en wellicht de tweede ronde halen: indien hij dan tegenover Marine Le Pen staat, kan hij zowaar de nieuwe Franse president worden. Met Juppé wordt het voor Valls ook erg moeilijk: Juppé spreekt namelijk een deel van de linkse kiezers aan. Indien Valls niet geloofwaardig overkomt vanwege de povere resultaten van de regering Hollande, zal ook hij het tegen Juppé afleggen. In dat geval zal Valls zijn knopen tellen en 2022 afwachten. Dan loopt Juppé tegen de 80 en de kans gering is dat hij nog een keer opgaat.
Andere linkse kandidaten
In beide scenario’s is het de vraag of een primaire à gauche zonder de PS veel verandert. Op de linkerflank duiken altijd redelijk wat presidentskandidaten op: er zijn op zijn minst drie soorten communisten en een groene kandidaat. Het is raadselachtig wie de Groenen naar voren schuiven. Die partij is intern erg verdeeld en uit elkaar gevallen. Cécile Duflot geniet de meeste bekendheid nadat ze een tijdje minister van Volkshuisvesting was, totdat zij uit de regering Hollande stapte: zij lijkt de meest aangewezen kandidaat.
Jean-Luc Mélenchon van de Parti de Gauche is een socialist van de oude stempel die bijvoorbeeld nationaliseringen voorstaat. Mélenchon -type boze buurman- kan zelfstandig behoorlijk wat procentpunten van een PS-kandidaat afsnoepen. Wanneer hij ook nog de enige kandidaat zou zijn namens allerhande communisten en de Groenen, dan kan hij nog wel eens tussen de 10 en 15% bij elkaar sprokkelen, waarmee hij in het vaarwater van Hollande kan komen. Tot slot is er nog François Bayrou van middenpartij Modem, die heeft gezegd Juppé te steunen. Mocht Juppé niet de rechtse kandidaat worden, dan kan Bayrou, burgemeester van het pittoreske stadje Pau in de Pyreneeën, zich nog in de strijd gooien. Ook dat zou slecht nieuws zijn voor de PS.
Conclusie
Hollande kan alleen opnieuw gekozen tot president als het alternatief zo mogelijk nóg erger is voor de Fransen. Dat is naast Marine Le Pen het geval wanneer de rechtse Républicains Sarkozy naar voren schuiven met een verkiezingsprogramma van verregaande bezuinigingen, koopkrachtvermindering en andere narigheid. Voor dat laatste zullen les Républicains dus wel uitkijken. Bovendien wijzen alle voortekenen erop dat de gematigde burgemeester van Bordeaux Juppé hun kandidaat wordt, die zowel Hollande als Le Pen kan verslaan. Grote kans dus dat in navolging van Sarkozy in mei 2017 wederom een one term president voor de laatste keer de deur van het Elysée achter zich dicht trekt.
Het bericht Primaire à gauche: links Frankrijk in zijn maag met Hollande verscheen eerst op Political Minds.