Er zijn sinds 1958 een aantal wetmatigheden om het tot president van Frankrijk te schoppen. Allereerst wordt de prestigieuze Ecole Nationale d’Adminstration (ENA) doorlopen. Vervolgens is de kandidaat lid van of de linkse Parti Socialiste (PS) of de rechtse Républicains, waarvoor hij op zijn minst als locale of nationale volksvertegenwoordiger is gekozen en daarna bestuurlijke ervaring opdoet als burgemeester of minister. Het privéleven van de kandidaat is minder relevant, maar tussen de bedrijven door moet wel een boek worden geschreven om het intellect te onderstrepen. Indien dan gemiddeld de leeftijd van 58 jaar is bereikt, kan iemand tot het hoogste ambt worden geroepen. Macron doet het anders en is de absolute dark horse in deze spannende verkiezingsstrijd.
Optimisme en frisheid
Emmanuel Jean-Michel Frédéric Macron heeft zijn ENA diploma op zak, was twee jaar minister van Economische Zaken en schreef in 2016 het boek ‘Révolution’. Voor de rest wijkt hij behoorlijk af van de eerste acht presidenten van de Vijfde Republiek: hij is nog maar 39 jaar oud en was alleen tussen 2003 en 2009 PS-lid. Macron is nog nooit gekozen als volksvertegenwoordiger en voert nu zijn allereerste campagne. Dat doet hij zonder de partijmachines van de PS of Les Républicains, maar met zijn eigen beweging En Marche!, die pas april vorig jaar is opgericht. Zijn campagnebijeenkomsten trekken letterlijk volle zalen, met als voorlopig hoogtepunt in december een meeting in Parijs met naar eigen zeggen 15.000 aanhangers.
Macron is niet vies van een speech van Castro-achtige omvang. Met zijn immer blijmoedige uitstraling wil hij een groots en meeslepende positieve boodschap uitstralen naar een gedeeltelijk depressief land. Hij duldt geen boe-geroep of gefluit van zijn publiek indien hij politieke tegenstanders ter sprake brengt: die tegenstanders noemt hij overigens nooit bij naam. Hij creëert hiermee een soort optimisme of zoals u wilt een ‘Yes we can’ gevoel, die aan Kennedy en Obama doet denken of aan de huidige Canadese premier Justin Trudeau. Hij steekt daardoor duidelijk af naast de extreemrechtse Marine Le Pen van het Front National en de conservatiefrechtse François Fillon van Les Républicains, die op zijn zachtst gezegd beiden een nogal zorgelijke inborst hebben.
Macron heeft geen politieke kopstukken of overlopers uit andere partijen in de gelederen behalve de PS burgemeester van Lyon, Gérard Collomb. Dat geeft naast de vele jonge fans van Macron ook een fris en fruitige uitstraling aan En Marche! Wel heeft hij sinds eind februari een handige medestander: François Bayrou, de leider van de middenpartij Modem. Bayrou deed in 2002, 2007 en 2012 mee maar kandideert zich deze keer niet. Hij raadt zijn achterban Macron aan, wat zo’n vijf procent van het electoraat oplevert.
In het midden
Het meest bijzondere is dat Macron zich in het politieke midden positioneert en dat is in Frankrijk onontgonnen terrein. François Bayrou en zijn Modem zijn nooit een doorslaggevende factor van betekenis geworden in de Franse politiek. Menig Fransman kan de analyses van Bayrou wel waarderen, maar heeft geen flauw idee waar hijzelf voor staat. Bovendien krijgen politici in het midden vaak het stempel sociaalliberaal en dat is een vies woord in Frankrijk. Het suggereert voor links dat de focus op de aanbodeconomie ligt (en dus vrienden zijn van les patrons) en de overheid terugtreedt. Traditioneel zet links Frankrijk zich in voor de vraageconomie en rechten van werknemers, die door deze niets ontziende bazen zomaar aangetast worden. De regering Hollande heeft juist een sociaalliberale politiek gevoerd, waar Macron duidelijk de hand in heeft gehad: eerst als plaatsvervangend secretaris-generaal van de presidentiële staf en later als minister van Economische Zaken, totdat Macron in 2016 zelf opstapte. De socialisten worden afgestraft omdat Hollande zijn socialistische verkiezingsbeloften niet is nagekomen. De PS heeft daarop de veel linksere Benoît Hamon naar voren geschoven als presidentskandidaat, terwijl dit gewraakte beleid ironisch genoeg Macron vanuit het niets een grote achterban in het centrum oplevert.
De Franse kiezer laat zijn keuze vaak leiden door de tegenstelling van links en rechts. Alleen François Bayrou werd derde in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen van 2007 met 18,6% en was daarmee ooit de meest succesvolle centrumkandidaat. Emmanuel Macron geeft zichzelf geen stempel: hij zegt links en progressief te zijn maar geen socialist, waarmee hij ook mikt op de gematigde kiezers van Les Républicains, die zich niet senang voelen met de conservatieve Fillon. Deze strategie is gewaagd. Er zijn Fransen die de klassieke links-rechts tegenstelling zat zijn en smachten naar een nieuwe, constructieve manier van politiek voeren, die het land verenigt. Dat levert Macron in de peilingen steun op, maar houden kiezers dit ook vol tot aan de stembus? Als het erop aankomt, vallen zij vaak terug op de klassieke partijen omdat ze weten wat ze dan kunnen verwachten.
Waar staat Macron voor?
Ondertussen merken deze politieke tegenstanders dat Macron geen eendagsvlieg is en de politieke aanvallen nemen van alle kanten toe. Het grootste verwijt is dat hij geen programma heeft en dus: waar staat Macron voor? Zijn programma wordt in maart gepresenteerd en hij presenteert nu in brokken zijn visie op bijvoorbeeld de economie, Europa of cultuur. Zijn visie op de economie is redelijk samenhangend: hij presenteert zich als de kandidaat van het werk (‘le candidat du travail’) en wil banen creëren door middenstanders en start-ups te stimuleren en ook een flexibele arbeidswetgeving in te voeren. Macron vindt Europa onmisbaar voor de economische ontwikkeling en is zo ongeveer de enige overtuigde pro-Europese kandidaat. Hij is voor begrotingsdiscipline en vindt dat Frankrijk de 3% begrotingsnorm van Brussel moet respecteren.
Zonder programma ontbreekt Macron het soms aan houvast. Zo is er ophef wanneer hij de tegenstanders van het Franse homohuwelijk een hart onder de riem steekt: hij zegt dat zij in hun verzet zijn vernederd. Deze tegenstanders, waarvan sommigen niet schromen te zeggen dat het homohuwelijk iets onnatuurlijks is zoals een huwelijk tussen dieren, stuiten bij progressieve Fransen alleen maar op grote verontwaardiging.
In september 2016 wil hij nog kleine hoeveelheden softdrugs legaliseren, maar ziet daar in februari weer vanaf. Dit past beter bij zijn zero tolerance benadering voor veiligheid. Meest berucht is zijn stellingname tijdens een bezoek aan Algerije, waarbij hij het kolonialisme een misdaad tegen de mensheid noemt. Dat levert protesterende in Algerije geboren Fransen op voor de deur van een grote meeting in Toulon. Macron maakt excuses voor deze opmerkingen: hij heeft de gevoeligheden over het koloniale verleden onderschat. Het lijkt erop dat Macron uit opportunisme beweegt om gematigd rechts meer naar zich toe te trekken. Tegelijkertijd voedt dit het beeld dat je met een centrumkandidaat nooit weet waar je aan toe bent. Macron maakt een duikeling in de peilingen na kortstondig de nummer twee te zijn geweest achter Marine Le Pen en voor François Fillon.
Brigitte
Zijn privéleven krijgt de nodige aandacht in de Franse pers vanwege zijn maar liefst 24 jaar oudere echtgenote Brigitte Trogneux, zijn lerares Frans op het lyceum. Samen staan zij regelmatig op de omslag van Paris Match, wat zeer uitzonderlijk is: het levert hem ook de kritiek op de kandidaat van de media te zijn. Brigitte heeft overigens uit een eerder huwelijk drie volwassen kinderen, waardoor zij oma is en Emmanuel al stiefopa. Sinds enkele maanden circuleert een gerucht dat Macron een homoseksuele verhouding heeft met de knappe 40-jarige Mathieu Gallet, de baas van Radio France. Macron lacht dit verhaal weg, zegt constant bij zijn Brigitte te zijn en Gallet niet te kennen.
De Russen
Daarmee is dit verhaal vakkundig afgeserveerd en maakt de campagne van Macron zich drukker over de vermeende Russische inmenging in de Franse verkiezingen met daarbij de Amerikaanse presidentsverkiezingen van november 2016 in het achterhoofd. Russische media zouden op de hand zijn van zijn pro-Russische tegenstanders Marine Le Pen en François Fillon en Macron afschilderen als Amerikaans agent en kandidaat van een rijke gaylobby. Dit lijkt verband te houden met de e-mails van Hillary Clinton die het brein achter Wikileaks, Julian Assange, onderschept heeft en “interessant materiaal” over Macron zou bevatten. Dat is tot nu toe niet naar buiten gekomen, maar cynisch gesteld is het nu nog te vroeg in de campagne om Macron te beschadigen.
De eerste ronde
Op 23 april 2017 is de eerste ronde van de presidentsverkiezingen. Aangezien geen kandidaat 50% van de stemmen haalt, gaan de nummers één en twee door naar de tweede ronde op 7 mei. Marine Le Pen haalt met gemak de tweede ronde. Zij voert al tijdenlang de peilingen aan in met zo’n 20 tot 30% en probeert een mild extreemrechts neer te zetten, waar de scherpe randjes vanaf zijn die haar vader Jean-Marie controversieel maakten. Zij wordt wat geplaagd door affaires, ondermeer omdat zij haar bodyguard betaald zou hebben van het salaris voor een politiek medewerker van het Europees Parlement. Aangezien zij integriteit niet tot unique selling point heeft verheven, heeft ze daar in haar populariteit geen last van. Overigens is het hoogst onwaarschijnlijk dat zij in de tweede ronde tot president wordt gekozen: vele niet-Front National kiezers willen dit voorkomen door op willekeurig welke tegenstander van Marine te stemmen.
Nummer twee wint
Uitgangspunt is dus dat de nummer twee van de eerste ronde de nieuwe president van Frankrijk wordt. Om die felbegeerde plek is een behoorlijk taaie strijd tussen Macron en François Fillon van Les Républicains. Fillon had lang de wind in de rug, totdat hij eind januari in opspraak kwam omdat zijn vrouw Penelope een behoorlijk salaris opstreek als zijn parlementair medewerker. Op zich niet illegaal, behalve dat weinigen zich herinneren dat ze ook daadwerkelijk gewerkt heeft. Op het hoogtepunt van deze affaire dreigde de aangeschoten Fillon zelfs zich terug te trekken. Ondertussen heeft hij zichzelf weer bij elkaar geraapt en probeert de kiezers met zijn ultraliberale programma te overtuigen. Zijn favorietenrol is hij kwijt, maar in de peilingen streeft hij Macron weer voorbij. Beiden schommelen tussen de 18 en 22%.
Ver achter Fillon en Macron vindt nog een achterhoedegevecht plaats tussen de socialistische kandidaat Benoît Hamon en de eveneens socialistische c.q. communistische Jean-Luc Mélenchon. Indien deze heren de handen ineen slaan en met één socialistische kandidaat komen, dan haalt hun ene kandidaat met gemak de tweede ronde. Door de verschillende programma’s en misschien nog wel meer door ego’s zit dat er niet in. Wellicht dat kiezers van Hamon en Mélenchon alvast in de eerste ronde een strategische stem op Macron uitbrengen om Fillon uit de tweede ronde te houden. Denk bijvoorbeeld aan ambtenaren, die er onder Fillon erg op achteruit denken te gaan en liever Macron zien.
Macron moet wel standvastig en helder zijn over zijn programma, want anders gaan de Fransen het experiment met hem niet aan en wordt het gewoon François Fillon op 7 mei: hij voldoet feilloos aan alle wetmatigheden van een gemiddelde Franse president.
Het bericht Het fenomeen Macron: erop of eronder verscheen eerst op Political Minds.