In Nederland wordt vaak niet goed begrepen dat Marine Le Pen niet de volgende president van Frankrijk wordt, ondanks dat zij al tijdenlang de peilingen aanvoert met haar tegenstanders op ruime afstand. Het zit ‘m echter in het Franse verkiezingsysteem, dat altijd uitloopt op twee rondes en deze peilingen gaan alleen maar over de eerste ronde op 23 april.
De eerste ronde
In Frankrijk wordt de president namelijk gekozen met minstens 50% van de stemmen en daarvoor is sinds de oprichting van de vijfde Franse republiek in 1958 steeds een tweede ronde nodig. Zelfs generaal De Gaulle, die in 1965 geen campagne voert omdat hij ervan uitgaat sowieso in de eerste ronde direct herkozen te worden, moet tot zijn afgrijnzen nog de boer op omdat hij slechts 44,6% had behaald. In de tweede ronde wint hij alsnog met 55% van ene Francois Mitterrand. De Gaulle is overigens wel degene die met het hoogste percentage de eerste ronde heeft gewonnen. In de loop der jaren is dat percentage geleidelijk aan weggezakt. Sarkozy won bijvoorbeeld in 20017 de eerste ronde met 31,2% en de huidige president Hollande met 28,6% in 2012. De reden daarvan is vrij eenvoudig: er is veel te kiezen. In 1965 deden slechts zes kandidaten mee, in 2002 maar liefst zestien kandidaten en in 2012 tien kandidaten. Op 22 maart wordt duidelijk hoeveel kandidaten aan de toelatingseisen voldoen, maar dat zullen er zeker tien zijn.
Het is wel zeer waarschijnlijk dat het Front National in 2017 de hoogste score ooit behaalt tijdens presidentsverkiezingen. Vader Le Pen haalde in 2002 in de eerste ronde 16,9% en Marine zelf 17,9% in 2012. Nu ligt een resultaat van tussen de 20 en 30% in haar bereik.
De peilingen
Peilingen zeggen echter niets, gezien de verrassende uitkomsten in 2016 van zowel het referendum over de Brexit als Amerikaanse presidentsverkiezingen. Hierbij zaten de peilingen er weliswaar naast maar met slechts enkele procentpunten. Zelfs als de Franse peilingen niet kloppen, is een foutmarge van meer dan 20% onvoorstelbaar. Eerste conclusie is dat Marine Le Pen grote kans heeft de eerste ronde te winnen, misschien met zelfs meer dan 30%, maar daarmee is zij er nog lang niet.
De tweede ronde
Indien we het erover eens zijn dat Marine Le Pen niet in de eerste ronde direct tot president wordt gekozen, is een tweede ronde op 7 mei nodig. Wanneer Marine inderdaad de meeste stemmen heeft gehaald, staat zij tegenover de nummer twee van de eerste ronde. Het is momenteel erg spannend wie dat wordt: de rechtse Fillon of de centrumkandidaat Macron, die beiden rond de 20% peilen. Eigenlijk maakt dat niet eens zoveel uit : de andere kandidaat in de tweede ronde wint sowieso. Simpel gezegd: kiezers die in de eerste ronde gestemd hebben op een kandidaat die zich in het politieke spectrum links van de extreemrechtse Marine Le Pen bevindt -en dat zijn alle andere kandidaten- stemmen niet op Le Pen maar op de nummer twee. Een stem op het Front National is voor hen een no-go area en zij willen kost wat kost voorkomen dat Marine Le Pen op het pluche komt.
Deze situatie deed zich in 2002 voor toen Jean-Marie Le Pen plots tot de tweede ronde doordrong tegenover zittend president Jacques Chirac. Hoewel Chirac werd afgeschilderd als leugenaar vanwege politieke affaires, riepen zijn tegenstanders op toch voor Chirac te stemmen onder het motto: liever de leugenaar dan de racist in het Elysée. In de tweede ronde scoort Le Pen slechts 0,9% hoger en won Chirac met maar liefst 82%. Nu is dat inmiddels alweer vijftien jaar geleden en overal in Europa rukt extreemrechts en het populisme op. Toch herhaalt dit patroon zich nog vaak, zoals meest recent in december 2015 tijdens de regionale verkiezingen. Verschillende kandidaten van Front National scoorden zeer hoog: Marine Le Pen en haar nichtje Marion behaalden in de eerste ronde zelfs meer dan 40% van de stemmen, maar werden alsnog in de tweede ronde verslagen door de nummers twee uit de eerste ronde.
Nu zal een oplettende lezer zeggen: ah! maar Marine Le Pen is dus in staat meer dan 40% van de stemmen te halen! Dat komt omdat zij in dit geval lijstaanvoerder was in een regio met een hoge werkloosheid (Nord-Pas-de-Calais-Picardie) en Marion in een regio met immigranten (Provence-Alpes-Côte d’Azur), met andere woorden: twee bolwerken van Front National. Op nationaal niveau middelt zich dit uit: zo heeft bijvoorbeeld Parijs en omgeving heel weinig Front National kiezers, evenals de overzeese gebiedsdelen. Daarbij moet wel aangetekend worden dat Le Pen in sommige peilingen over de tweede ronde wel over de 40% gaat, vooral als Fillon haar tegenstander is. Het is echter moeilijk te verklaren hoe zij in dat geval aan haar 15% extra stemmen komt, indien zij in de eerste ronde tussen de 20 en 30% peilt. Dat kunnen Front National kiezers zijn die in de eerste ronde niet hebben gestemd en in de tweede ronde wel opdagen. Stemmen kunnen ook van een andere protestkandidaat komen zoals de bijna communistische Mélenchon, maar dat is een grote vijand van Le Pen en staat inhoudelijk heel ver van haar af. Het is niet te verklaren hoe haar aanhang in de tweede ronde zou kan toenemen. De tweede conclusie blijft dan toch dat kiezers in de tweede ronde in meerderheid op willekeurig welke tegenstander van Marine Le Pen stemmen om haar van het presidentschap af te houden.
Meer op de inhoud
Los van deze statistieken, zijn er andere redenen niet op het Front National stemmen: veel Fransen vinden de familie Le Pen ronduit eng, zelfs met de gematigde Marine aan het roer. Haar toon is milder dan bijvoorbeeld die van Wilders, maar het gevoel blijft dat zij een wolf in schaapskleren is. Twee jaar geleden heeft zij haar veel extremere vader uit de partij gezet, maar hij financiert bijvoorbeeld nog wel mee aan de campagne. Daarnaast heeft Marine en het Front National bijna geen bestuurlijke ervaring: de partij heeft slechts een handjevol burgemeesters.
Franse kiezers lijken veel principiëler dan bijvoorbeeld Nederlanders met hun ‘er-zit-toch-wel-wat-in-wat-ie-zegt’ pragmatisme: er is nog altijd een grote groep Fransen die Front National oprecht verwerpelijk vindt omdat deze partij niet de waarden van de Franse republiek nastreeft. Een economisch argument is dat Front National de afschaffing van de euro voorstaat, maar veel Fransen voelen aan dat dit in hun nadeel kan uitpakken. In de afgelopen jaren wist het land zich economisch drijvend te houden door de koppeling via de euro aan de sterke Duitse economie. Tot slot kan je door de vele presidentskandidaten ook nog een proteststem op extreemlinks uitbrengen: er zijn altijd leninistische en trotskistische kandidaten en niet te vergeten de chagrijnige tegenvoeter van Emiel Roemer, Jean-Luc Melenchon. Zelfs Emmanuel Macron vertegenwoordigt niet de gevestigde politieke orde.
Geen Trumpeffect
De onvrede wordt in Frankrijk gevoed door de relatief hoge werkloosheid, het integratievraagstuk, de vluchtelingencrisis (denk aan de wantoestanden in Calais) en de terroristische aanslagen in Parijs en Nice. Ook is er een grote groep die zich vergeten voelt (les oubliés) door de politiek, die alleen maar aandacht lijkt te hebben voor allerhande minderheden in de samenleving, terwijl zij in stilte elke dag doorploeteren. In de Verenigde Staten bleek die onvrede november jl. dieper te zitten dan verwacht met als resultaat de verkiezing van Donald Trump. Maar Frankrijk is geen Amerika. Ten eerste worden de Amerikaanse presidentsverkiezingen bepaald door slechts twee kandidaten. Daarnaast verwachten zowel linkse als rechtse Fransen veel van hun overheid op bijvoorbeeld het gebied van sociale zekerheid en zorg, terwijl in de VS de overheid zo min mogelijk moet doen. Bovendien kenmerkt de Amerikaanse regering zich sinds het aantreden van Trump door chaos, het andere Trumpeffect. Dat is een reden erbij om het Amerikaanse voorbeeld niet te volgen.
2022
Deze blog is niet bedoeld om de problemen en onvrede van de Fransen te relativeren of weg te poetsen, integendeel. Het neemt niet weg dat op 23 april toch een schok door het land gaat op het moment dat Marine Le Pen echt als winnaar van de eerste ronde uit de bus komt. En zoals wel eerder in deze blog gesteld: de volgende president moet enorm zijn best doen om de onvrede bij de Fransen weg te nemen. Marine dan wel haar nichtje Marion Le Pen staan namelijk gewoon weer klaar voor de presidentsverkiezingen van 2022 en dat kan dan heel anders uitpakken……
Het bericht Marine Le Pen op weg naar historisch resultaat, maar wint niet verscheen eerst op Political Minds.